Μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ Βορρά και Νότου

Του Άκη Χαραλαμπίδη
epikaira.gr

Απειλείται η συνοχή της Ευρωζώνης

Η νέα υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ιρ-λανδίας την περασμένη εβδομάδα από το διεθνή οίκο αξιολόγησης Standard & Poor’s έφερε στο προσκήνιο τις μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των οικονομιών της Ευρωζώνης, οι οποίες εκδηλώνονται μετά το ξέσπασμα της μεγάλης χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008. Από τη μια πλευρά, οι χώρες του Βορρά –και ιδιαίτερα η Γερμανία– εμφανίζουν σημαντική έως εντυπωσιακή βελτίωση των οικονομικών τους. Από την άλλη, οι χώρες του Νότου και της Περιφέρειας, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση της Ελλάδας, βλέπουν την οικονομία τους να υποχωρεί ή, στην καλύτερη περίπτωση, να μένει στάσιμη και την ανεργία να εκτινάσσεται σε πρωτοφανή και πολύ επικίνδυνα για την κοινωνική συνοχή τους επίπεδα.
Εκτός από την Ελλάδα, μεγάλες οικονομικές δυσκολίες εξακολουθεί να έχει η Ιρλανδία –η πρώτη χώρα που ακολούθησε το δρόμο της σκληρής λιτότητας από τα τέλη του 2008– αλλά και η Πορτογαλία και η Ισπανία. Καλύτερες είναι οι επιδόσεις της Ιταλίας, ενώ η Γαλλία κινείται περίπου στο μέσο όρο της Ευρωζώνης.
Το κοινό χαρακτηριστικό των χωρών «PIGS», όπως αποκαλούνται από τους ξένους αναλυτές από τα ακρωνύμια τους, είναι οι πολύ υψηλοί ρυθμοί αύξησης των τραπεζικών δανείων προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά για μια μεγάλη περίοδο πριν από την εκδήλωση της κρίσης. Χάρη στην ταχεία πιστωτική επέκταση, η Περιφέρεια της Ευρωζώνης είχε καλύτερες επιδόσεις σε όρους ανάπτυξης την περίοδο έως το 2008, πλησιάζοντας –στην περίπτωση της Ιρλανδίας, μάλιστα, ξεπερνώντας– το επίπεδο διαβίωσης της Γερμανίας. Αυτή η εικόνα, όμως, αντιστράφηκε από τα τέλη του 2009, και το ερώτημα που τίθεται από μερίδα αναλυτών αφορά στη δυνατότητα να διατηρηθεί η συνοχή της Ευρωζώνης, εφόσον συνεχιστούν οι αποκλίσεις αυτές και στο μέλλον. Τους κινδύνους που ελλοχεύουν υπογραμμίζουν οι αγορές, οι οποίες ώθησαν τα επιτόκια των 10ετών κρατικών ομολόγων της Ελλάδας κοντά στο επίπεδο-ρεκόρ του 12% και της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας πάνω από το 5,50%. Για να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης, το επιτόκιο για τα αντίστοιχα ομόλογα της Γερμανίας, που θεωρούνται ασφαλές καταφύγιο σε περίοδο κρίσης, μειώθηκε στο 2,3%, που είναι και το χαμηλότερο ιστορικά.

Η εξαγωγική μηχανή της Γερμανίας

Η απόκλιση μεταξύ Κέντρου και Περιφέρειας της Ευρωζώνης εντάθηκε κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010, όταν η Γερμανία εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο την ανάκαμψη του παγκόσμιου εμπορίου για να «φουλάρει» την πανίσχυρη εξαγωγική της μηχανή. Οι εξαγωγές της αυξήθηκαν το 5μηνο Ιανουαρίου – Μαΐου κατά 15% και η βιομηχανική παραγωγή της τον Ιούνιο ήταν 11,5% μεγαλύτερη από τον αντίστοιχο μήνα του 2009. Ο ρυθμός ανάπτυξης διαμορφώθηκε το δεύτερο τρίμηνο φέτος στο 3,7% σε ετήσια βάση, έναντι 1,7% που είναι ο μέσος όρος για τη Ζώνη του Ευρώ. Οι συνέπειες ήταν θετικές και για την απασχόληση, με την ανεργία να υποχωρεί από 7,7% τον περσινό Ιούνιο στο 7% φέτος, πολύ κάτω από το μέσο όρο της Ευρωζώνης, που είναι 10%. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι η μεγάλη αύξηση των εξαγωγών διαχύθηκε σε όλη την οικονομία της Γερμανίας και οδήγησε σε μικρή αύξηση της κατανάλωσης, που θεωρείται κρίσιμη για τις μελλοντικές εξελίξεις. Πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι, αν και η Γερμανία θα επηρεαστεί αρνητικά τους επόμενους μήνες από την επιβράδυνση της αμερικανικής και της κινεζικής οικονομίας, θα διατηρήσει ικανοποιητική ανάπτυξη, σε αντίθεση με την πλειονότητα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Οι υπόλοιπες χώρες του Βορρά κατέγραψαν επίσης καλές επιδόσεις –αν και όχι τόσο εντυπωσιακές όσο της Γερμανίας– σε όρους ανάπτυξης και ανεργίας. Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ (Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος) τους διαμορφώθηκε πάνω από 2%, πάνω, δηλαδή, από το μέσο όρο, ενώ το ποσοστό ανεργίας είναι πολύ χαμηλό – στην Ολλανδία 4,4%, στην Αυστρία 3,9% και στη Δανία 6,6%.

Κατάρρευση της αγοράς ακινήτων

Από την άλλη πλευρά του λόφου, οι χώρες της Περιφέρειας χωλαίνουν υπό το βάρος της απότομης πιστωτικής επιβράδυνσης, της κατάρρευσης της οικοδομικής δραστηριότητας και των υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων και χρεών. Η Ιρλανδία, η οποία δεν είχε σοβαρό δημοσιονομικό πρόβλημα πριν από την κρίση, βρέθηκε από το 2008 με ένα κολοσσιαίο έλλειμμα άνω του 10% του ΑΕΠ της, επειδή κατέρρευσε η αγορά ακινήτων της και μειώθηκαν δραματικά οι εξαγωγές της. Το «ξεφούσκωμα» των τιμών των ακινήτων «χτύπησε» τις τράπεζες της χώρας, οι οποίες είδαν τα δάνεια που χορήγησαν σε κατασκευαστικές εταιρείες και εταιρείες real estate να γίνονται προβληματικά σε ελάχιστο χρόνο. Οι ισολογισμοί των τραπεζών μπήκαν στο «κόκκινο» και χρειάστηκε η παρέμβαση της κυβέρνησης για να στηριχτεί η κεφαλαιακή τους επάρκεια. Η Standard & Poor’s συνυπολόγισε στο μελλοντικό χρέος της Ιρλανδίας το ποσό των 90 δις ευρώ για κεφαλαιακές ενισχύσεις στις τράπεζες, και αυτός ήταν ο λόγος της νέας υποβάθμισης στη βαθμίδα ΑΑ – με αρνητική προοπτική. Ο ρυθμός ανάπτυξης της Ιρλανδίας παρουσίασε αύξηση, για πρώτη φορά έπειτα από δύο χρόνια, κατά το πρώτο τρίμηνο φέτος, με ένα σημαντικό ποσοστό 2,7%. Ωστόσο, κατά τους αναλυτές, η εξέλιξη αυτή ήταν περισσότερο συγκυριακή και, επομένως, έχει σημασία η ανακοίνωση των στοιχείων για το δεύτερο τρίμηνο. Η ανεργία φέτος τον Ιούνιο διαμορφώθηκε στο 13,3% από 12,1% πέρσι τον ίδιο μήνα, ενώ οι εξαγωγές της μειώθηκαν στο 5μηνο κατά 6%, στοιχεία που καταδεικνύουν ότι υπάρχει πρόβλημα ουσιαστικής ανάκαμψης της ιρλανδικής οικονομίας. Πολύ υψηλότερη είναι η ανεργία στην Ισπανία, η οποία διαμορφώθηκε στο 20% από 18,1% πέρσι. Σε ό,τι αφορά στην ανάπτυξη, η Ισπανία κινείται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Έπειτα από μια πτώση πάνω από 4% το 2009, το ΑΕΠ της αυξήθηκε οριακά κατά 0,1% το πρώτο τρίμηνο και κατά 0,2% το δεύτερο τρίμηνο, ενώ σε ετήσια βάση ο ρυθμός ανάπτυξης στο δεύτερο τρίμηνο παρέμενε αρνητικός (-0,2%). Μετά τη λήψη των μέτρων λιτότητας, όμως, τον περασμένο Ιούνιο, από την κυβέρνηση Θαπατέρο, ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι η Ισπανία θα γυρίσει και πάλι στην ύφεση. Η Πορτογαλία τα πήγε καλύτερα από Ιρλανδία και Ισπανία όσον αφορά στην ανάπτυξη, με έναν ετήσιο ρυθμό 1,4%, αλλά παραμένει κάτω από το μέσο όρο της Ευρωζώνης. Παράλληλα, είδε την ανεργία να αυξάνεται στο 10,8% από 9,7%.

Η ελεγχόμενη πτώχευση

Τα στοιχεία για την ανάπτυξη αφορούν στο δεύτερο τρίμηνο (ετήσιοι ρυθμοί), με εξαίρεση την Ιρλανδία, που αφορούν στο πρώτο τρίμηνο. Τα στοιχεία για την ανεργία αφορούν στον Ιούνιο, ενώ για τον πληθωρισμό στον Ιούλιο.

Οι αποκλίσεις στις οικονομίες της Ευρωζώνης επηρεάζουν την πολιτική της Γερμανίας όσον αφορά στην αντιμετώπιση του δημοσιονομικού προβλήματος που αντιμετωπίζουν η Ελλάδα και, σε μικρότερο βαθμό, οι άλλες χώρες της Περιφέρειας. Στο ερχόμενο συμβούλιο υπουργών Οικονομικών (Ecofin) θα συζητηθεί, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της γερμανικής κυβέρνησης, η πρόταση της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ για την ελεγχόμενη πτώχευση χωρών της Ευρωζώνης, με στόχο να φέρουν και οι πιστωτές, δηλαδή οι τράπεζες, το κόστος της αδυναμίας πληρωμής του χρέους τους. Το ερώτημα είναι γιατί ο επίτροπος Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων κ. Όλι Ρεν έσπευσε, την περασμένη εβδομάδα, να διαψεύσει ότι υπάρχει ενδεχόμενο να γίνει αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδας, αν η θέση της Γερμανίας –η οποία επηρεάζει καθοριστικά την ευρωπαϊκή «γραμμή»– είναι υπέρ της αναδιάρθρωσης, όπως και το ΔΝΤ τάσσεται υπέρ μιας ήπιας αναδιάρθρωσης. Μια πιθανή απάντηση είναι ότι ο κ. Ρεν προχώρησε στη διάψευση, επειδή η αναδιάρθρωση δεν μπορεί να προαναγγελθεί. Αν δεν πρόκειται περί αυτού, τότε η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί στο ότι η Γερμανία –ή/και η Γαλλία– θέλει να καθυστερήσει όσο το δυνατό περισσότερο την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους για λόγους εσωτερικής συγκυρίας. Αυτή η καθυστέρηση, όμως, θα έχει δυσανάλογα υψηλό κόστος για την Ελλάδα.