τ.82 Πόλεμος ισχυρών για τους αγωγούς

συντάκτης : Κώστας Ψωμιάδης, NEMECIS.GR

Κλαίνε σήμερα όσοι κατηγορούσαν ως γραφικούς τους αναλυτές που τόνιζαν τον υπόγειο ρόλο της Αμερικής σε Γιουγκοσλαβία και Κοσσυφοπέδιο ελέω αγωγών... Ο «καταλύτης» Πούτιν και η νέα τάξη στη Ρωσία

Ο υπόκωφος θόρυβος ενός ανηλεούς, αλλά και «άκαπνου» πολέμου έχει αρχίσει να ακούγεται όλο και πιο δυνατά.
Βασικός στόχος των αντιμαχομένων πλευρών είναι οι σφαίρες επιρροής στην περιοχή των Βαλκανίων, καθώς από τη γειτονιά μας θα περάσουν όλες οι νέες ενεργειακές διασυνδέσεις που θα μεταφέρουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο από την περιοχή της Κασπίας προς τις αγορές της Δύσης.
Ο παραδοσιακός κυρίαρχος στη νοτιοανατολική εσχατιά της Ευρώπης, οι ΗΠΑ, αισθάνεται να χάνει το παιχνίδι από τη νεόπλουτη Ρωσία, η οποία αυξάνει την επιρροή της σε κρίσιμες περιοχές για τους μελλοντικούς δρόμους μεταφοράς ενεργειακών πρώτων υλών.
Γι’ αυτόν τον λόγο, η Ουάσιγκτον χρησιμοποιεί κάθε δυνατό μέσον, ώστε αφενός να αποτρέψει την αποδυνάμωση της ισχύος της κι αφετέρου να δημιουργήσει όσο το δυνατόν περισσότερα και απολύτως ελεγχόμενα προτεκτοράτα, που θα λειτουργούν ως πειθήνια όργανα, αλλά κυρίως δεν θα αντιδρούν και δεν θα απαιτούν περισσότερα από όσα έχει αποφασίσει να τους παραχωρήσει ο επικυρίαρχος…
Από την άλλη πλευρά, η νεοκαπιταλιστική Μόσχα επιδιώκει να αποκτήσει για λογαριασμό της τον έλεγχο της περιοχής, ούτως ώστε να μην εξαρτάται από τις διαθέσεις της κάθε εξουσίας σε χώρες, που άλλοτε ήταν σύμμαχοι, όπως η Ουκρανία και η Λευκορωσία.
Οι εξελίξεις στη σύγχρονη εποχή επιβεβαιώνουν όσους εδώ και σχεδόν μία 15ετία έκαναν λόγο για επικίνδυνες καταστάσεις στην περιοχή και για τον κίνδυνο της αλλαγής συνόρων στα Βαλκάνια.
Όσοι συνέδεαν τον εμφύλιο στη Βοσνία με τις στρατηγικές για τη μεταφορά πετρελαίου χαρακτηρίστηκαν τότε «γραφικοί»…
Δυστυχώς επιβεβαιώθηκαν.
Όσοι επέμεναν ότι οι ΝΑΤΟϊκοί βομβαρδισμοί στη Γιουγκοσλαβία είχαν ως βασική αιτία το «ξεκαθάρισμα» της περιοχής από εκείνους που δεν συμμορφώθηκαν με τα αμερικανικά συμφέροντα, θεωρήθηκαν «συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας»…
Δυστυχώς επιβεβαιώθηκαν.
Οι ίδιοι άνθρωποι σημειώνουν σήμερα ότι οι εντάσεις στο Κοσσυφοπέδιο και το θέμα με την ονομασία της ΠΓΔΜ έχουν την ίδια αφετηρία: Τη δημιουργία νέων προτεκτοράτων, που θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διανομή της «πίτας» μεταξύ των ισχυρών που ελέγχουν τη ροή των ενεργειακών πόρων. Στην ουσία, ωστόσο, δεν πρόκειται για διανομή, αλλά για επιδίωξη απόκτησης του συνόλου του ελέγχου στην περιοχή από τη μία ή την άλλη δύναμη, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ακόμη οξύτερες αντιπαραθέσεις σε διπλωματικό και γεωπολιτικό επίπεδο.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται οι εξελίξεις με τους αγωγούς «μαύρου» και «γαλάζιου» χρυσού, όπως αποκαλούνται πλέον το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.
Ο ανταγωνισμός δεν περιορίζεται στην περιοχή μας, αλλά περιλαμβάνει κι άλλα σημεία του πλανήτη, μέσω των οποίων μεταφέρονται οι πρώτες ύλες, αλλά η Νοτιοανατολική Ευρώπη αποτελεί το σημείο-κλειδί όπου δοκιμάζονται οι νέες συνθήκες και οι συσχετισμοί για τον μελλοντικό ενεργειακό χάρτη.

Ποιους ενοχλεί η Ελλάδα

Η Ελλάδα εμπλέκεται άμεσα σε αρκετά από τα σχέδια κατασκευής αγωγών, αλλά την ενδιαφέρουν επίσης και οι εξελίξεις σε μελλοντικούς «ενεργειακούς διαδρόμους» στην ευρύτερη περιοχή. Η συμμετοχή ή ο αποκλεισμός από ένα πρόγραμμα συνεπάγεται αυτομάτως την υλοποίηση κάποιου άλλου σχεδίου, που αυτομάτως αναβαθμίζει ή υποβιβάζει τον ρόλο της χώρας στους μελλοντικούς ενεργειακούς συσχετισμούς.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι η προώθηση του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη έφερε στο επικοινωνιακό προσκήνιο την ελληνική παρουσία σε ένα μεγάλο ενεργειακό έργο. Το ίδιο συνέβη με τον αγωγό φυσικού αερίου που θα συνδέσει τα κοιτάσματα της Κασπίας με τη Δυτική Ευρώπη, μέσω Τουρκίας, Ελλάδας και Ιταλίας, αλλά και με τον αντίστοιχο που σχεδιάζουν οι Ρώσοι και οι Ιταλοί, υπό την επωνυμία South Stream.
Οι εξελίξεις σε όλες αυτές τις υποθέσεις είναι χαρακτηριστικές για τα μέσα (θεμιτά και αθέμιτα) που χρησιμοποιούν οι δύο ισχυρότεροι ενεργειακοί παράγοντες του πλανήτη, η Ουάσιγκτον και η Μόσχα, για να ενισχύσουν τη θέση και την επιρροή τους στην περιοχή.
Ο βαλκανικός πετρελαιαγωγός (Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη) έπειτα από τη ώθηση που έλαβε στις αρχές του 2007, με την υπογραφή της τριεθνούς συμφωνίας στην Αθήνα, βρέθηκε και πάλι στο μάτι του κυκλώνα των ανταγωνισμών και οι καθυστερήσεις συνεχίστηκαν.
Ξαφνικά οι Ρώσοι κατέθεσαν την απαίτησή τους να συμμετάσχουν και οι άλλοι δύο συνεταίροι τους (Έλληνες και Βούλγαροι) με ποσοστά ανάλογα των μεριδίων που θα έχουν στην κοινοπραξία, στις ποσότητες που θα «γεμίζουν» τον αγωγό, κατά τη φάση λειτουργίας του.
Για όσους γνωρίζουν πράγματα και καταστάσεις, το αίτημα αυτό δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, καθώς η βουλγαρική πλευρά είχε προβάλει πολλές αξιώσεις, που δεν άρεσαν στη Μόσχα. Πολύ περισσότερο όταν διαπιστώθηκε ότι η Σόφια είχε επιδείξει σαφή φιλοαμερικανική πολιτική σε αρκετά θέματα και δημιουργεί προβλήματα σε σχέδια και εξελίξεις, που ενδιαφέρουν άμεσα τη Ρωσία.
Η πίεση της Μόσχας έχει να κάνει με την πρόθεση να λάβει μέρος στον πετρελαιαγωγό το Καζαχστάν, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερες ποσότητες πετρελαίου. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται και η συμμετοχή της Chevron, του αμερικανικών συμφερόντων πολυεθνικού ομίλου, προσφέροντας άλλοθι στον απόλυτο ρωσικό έλεγχο του αγωγού.
Άλλωστε, η Ουάσιγκτον ποτέ δεν όρθωσε σοβαρά εμπόδια στον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, καθώς το ενδιαφέρον της εστιάζεται περισσότερο στον εν λειτουργία αγωγό Μπακού-Τσεϊχάν, έχοντας παράλληλα ως «φόβητρο» για τους ανταγωνιστές του το σχέδιο της λεγόμενης «Παραεγνατίας Ενεργειακής Οδού», του αγωγού που θα περνά βόρεια από τα σύνορά μας μέχρι την Αδριατική. Για να γίνει όμως αυτός ο αγωγός (τα σχέδιά του είναι εδώ και χρόνια στο «ψυγείο»), θα πρέπει να επιλυθούν -σύμφωνα με τα αμερικανικά πρότυπα- το πρόβλημα του Κοσσυφοπεδίου και να ενταχθεί η ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ.
Η «απάντηση» της Ουάσιγκτον στη ρωσική επεκτατική ενεργειακή πολιτική έρχεται από τον αγωγό φυσικού αερίου Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία. Ο υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ Σάμουελ Μπόντμαν, στην τελετή εγκαινίων του ελληνοτουρκικού κομματιού, ήταν σαφέστατος, μιλώντας για την ανάγκη «ενεργειακής συμμαχίας στην περιοχή».
Ο λεγόμενος «Νότιος Διάδρομος», που δημιουργείται με τη σύνδεση των συστημάτων των τριών χωρών, λειτουργεί ως δρόμος παράκαμψης της Ρωσίας για τη μεταφορά φυσικού αερίου από κοιτάσματα της Κασπίας, που εκμεταλλεύονται εταιρείες αμερικανικών συμφερόντων. Έτσι, οι συνεταίροι στο ελληνοϊταλικό κομμάτι (η δική μας ΔΕΠΑ και η ιταλική Edison), αντίθετα με όσα πρεσβεύει η φιλελεύθερη οικονομική αντίληψη περί «ανοικτών αγορών» και «ελεύθερου ανταγωνισμού», ζήτησαν να αποκλειστεί οποιοσδήποτε τρίτος από την πρόσβαση στον συγκεκριμένο αγωγό. Και η Κομισιόν έδωσε το πράσινο φως! Χρειάζεται να διευκρινίσουμε ότι ο μοναδικός τρίτος που διαθέτει ποσότητες αερίου στην περιοχή είναι η Ρωσία;
Η Μόσχα, από την πλευρά της, στην αρχή έδειξε να εκπλήσσεται από την αρνητική εξέλιξη με τον «Νότιο Διάδρομο», αλλά σχεδόν αμέσως «απάντησε» με το σχέδιο για την κατασκευή του South Stream, ενός αγωγού που θα μεταφέρει φυσικό αέριο με υποθαλάσσιο σύστημα μέσω Ευξείνου Πόντου, στη Βουλγαρία. Στη συνέχεια, ο επίγειος αγωγός θα χωρίζεται σε δύο κλάδους, έναν προς Βορράν με κατεύθυνση την Κεντρική Ευρώπη κι έναν προς Νότον για την Ελλάδα και στη συνέχεια για την Ιταλία. Είναι σαν να λένε από τη Μόσχα: «Προχωρήστε και να δούμε ποιος θα έχει τελικά αέριο για να μεταφέρει στους αγωγούς του»…

Η Chevron, το παρακασπιακό σύστημα και η «φίλη» Μόσχα

Το φιλοαμερικανικό μπλοκ, από την πλευρά του, έφερε και πάλι στο προσκήνιο το σχέδιο για τον αγωγό που ονομάζεται Nabucco, το σύστημα που θα μεταφέρει φυσικό αέριο μέσω Τουρκίας και Βουλγαρίας προς την Κεντρική Ευρώπη. Στην περίπτωση αυτή, η Ελλάδα δεν έχει κανέναν ρόλο και ακριβώς αυτό είναι το σημείο των ισχυρών πιέσεων προς την Αθήνα, για να απομακρυνθεί από την ενεργειακή συνεργασία με τη Μόσχα.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχουν να αντιμετωπίσουν όλα αυτά τα συστήματα είναι οι ποσότητες που θα έχουν εξασφαλίσει τουλάχιστον για την πρώτη δεκαετία λειτουργίας τους, ούτως ώστε να υπάρξει εγγύηση για (έστω μερική) απόσβεση των επενδύσεων.
Στον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη η συμμετοχή του Καζαχστάν, εκτός από το «αμερικανικό άλλοθι» της Chevron, προσφέρει περισσότερες ποσότητες από εκείνες που μπορούν αν εγγυηθούν οι ρωσικές εταιρείες. Ωστόσο, η υπόθεση δεν είναι απλή, καθώς θα πρέπει πρώτα να αναβαθμιστεί η μεταφορική ικανότητα του λεγόμενου «Παρακασπιακού συστήματος», του αγωγού που μεταφέρει πετρέλαιο από την Κεντρική Ασία στο λιμάνι του Νοβοροσίσκ. Αυτός ο αγωγός είναι ο μόνος στον οποίο δεν έχει τον απόλυτο ιδιοκτησιακό έλεγχο η Ρωσία. Μερίδια μειοψηφίας έχει και η ίδια η Chevron, αλλά οι συνεταίροι δεν μπορούν να συμφωνήσουν για το πρόγραμμα που θα αυξήσει τη μεταφορική ικανότητα του συγκεκριμένου αγωγού.
Η πραγματικότητα όμως είναι άλλη: οι Αμερικανοί πιέζουν για να αποκτήσουν μεγαλύτερα ποσοστά (άρα και μεγαλύτερο έλεγχο) στην κοινοπραξία ενώ οι Ρώσοι δεν ενδίδουν. Κι ως γνωστόν, όταν η Ουάσιγκτον θέλει να προωθήσει τα συμφέροντά της, δημιουργεί «παράπλευρες πιέσεις»: Ανάβει «φωτιές» σε σημεία που «πονάνε» τον αντίπαλο (βλέπε Κοσσυφοπέδιο, πυραυλικά συστήματα κτλ.) και τότε ξεκινά η διαπραγμάτευση για το τι θα κερδίσουν και τι θα παραχωρήσουν σε εκείνον που κάθεται στην άλλη πλευρά του τραπεζιού.
Από την πλευρά τους, οι νεόπλουτοι Ρώσοι, που συσσώρευσαν πλούτο εκμεταλλευόμενοι τις υποδομές της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και την «τρελή κούρσα» των τιμών στις ενεργειακές πρώτες ύλες και στα μέταλλα, εμφανίζονται ως οι ισχυροί του «παιχνιδιού», επιδιώκοντας να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα σε περιοχές όπως τα Βαλκάνια. Εάν αυτό δεν είναι η πλήρης εφαρμογή του μαρξιστικού ορισμού για τον ιμπεριαλισμό, τότε τι είναι;
Ακόμη και Δυτικοί αναλυτές τοποθετημένοι στο στρατόπεδο της «ελεύθερης αγοράς» συμφωνούν με τη διαπίστωση αυτή, αλλά προβάλλουν και μία άλλη πραγματικότητα: οι ΗΠΑ θα δυσκολευτούν αρκετά να υλοποιήσουν τις επιδιώξεις τους, καθώς δεν έχουν να κάνουν με έναν εύκολο «αντίπαλο». Η ρωσική πολιτική ηγεσία προβάλλει την προσήλωσή της στους κανόνες του «ανταγωνισμού» και των «ανοικτών αγορών», με όρους και μεθόδους που προέρχονται από το σοβιετικό παρελθόν, κυρίως ως προς τη διατύπωση των θέσεών τους. Και είναι αρκετοί εκείνοι οι αναλυτές που θεωρούν ότι οι θέσεις της Μόσχας είναι πειστικές, ενώ η Ουάσιγκτον χρησιμοποιεί μέσα και επιχειρήματα, που σε πολλές περιπτώσεις έρχονται σε αντίθεση με τις αρχές και τις διακηρυγμένες θέσεις τους…
Όπως όλα δείχνουν, ο «πόλεμος των ισχυρών της ενέργειας» θα είναι μακροχρόνιος και ιδιαίτερα σκληρός. Τα Βαλκάνια, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, βρίσκονται στο «μάτι του κυκλώνα» του ενεργειακού ανταγωνισμού, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται…